فرش یکی از ماندگارترین هنرهای ایران می‌باشد و طرح‌هایی که در فرش‌های ایرانی استفاده می‌شوند طرف‌داران زیادی دارد. علاقه‌مندان این هنر با ذوق هنری که دارند طرح‌های زیبایی را برای فرش می‌بافند که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند یکی از طرح‌هایی که در فرش‌های قدیمی و همچنین فرش‌های امروزی زیاد استفاده می‌شود طرح لچک ترنج می‌باشد که این طرح هم به گونه‌ای از طبیعت الهام گرفته و نقش‌های زیبایی را در فرش آفریده است. فرش لچک و ترنج که در زمان گذشته در دوره صفوی به اوج رشد خود رسید زیرا شاه‌عباس صفوی علاقه زیادی به هنر قالی‌بافی داشت و کارگاه‌های زیادی را در این دوره بنا کرده و قالیبافان حرفه‌ای در این زمینه فعالیت می‌کردند.
لچک به چه معناست؟
لچک در اصطلاح به‌معنای گوشه می‌باشد و همان گونه که از نام آن مشخص می‌باشد و از این طرح برای گوشه‌های فرش استفاده می‌شود اندازه لچک به‌اندازه‌ی یک‌چهارم طرح میانی فرش می‌باشد و گاهی طرح‌هایی که برای لچک استفاده می‌شود مانند طرح میانه فرش یا همان ترنج فرش است و گاهی دارای شکل متفاوت می‌باشد و اطراف و گوشه‌های فرش عرض گل‌های ختایی استفاده می‌شود و باعث ایجاد نقش‌های زیبا بر روی فرش می‌شود.
ترنج به چه معناست؟
ترنج در لغت به‌معنای میوه بالنگ می‌باشد اما زمانی‌که در فرش استفاده می‌شود به شکل‌های، دایره، بیضی، نواری شکل و گاهی به‌صورت زاویه‌دار در مرکز فرش قرار داده می‌شود. گاهی در اطراف ترنج از نقش‌های دیگر کمک گرفته می‌شود، که به این نقش‌ها سرترنج گفته می‌شود. این نقش‌ها به شکل‌های مختلف سلیمی و گل‌های ختایی می‌باشد، گاهی نیز به شکل اشکال هندسی در بالا و پایین ترنج قرار داده می‌شود. استفاده از سرترنج به‌گونه‌ای می‌باشد که لزوماً چسبیده به ترنج نیست و گاهی با فاصله از ترنج، قرار داده می‌شود. زمانی‌که ترنج مانند دایره‌های تودرتو قرار گرفته شود به آن کاسه و نیم‌کاسه گفته می‌شود. گاهی تنها از یک ترنج در مرکز فرش استفاده می‌شود و گاهی از چند طرح کوچک به‌دنباله هم و در یک خط عمودی استفاده می‌شود. فرش‌هایی که برای طرح آن‌ها از لچک و ترنج، باهمدیگر استفاده شود به فرش لچک‌ترنج معروف می‌باشند. در واقع فرش لچک‌ترنج مانند باغی می‌باشد که در وسط آن حوضچه قرار دارد و در اطراف حوضچه درختان زیاد می‌باشد.
رنگ‌بندی در فرش‌های لچک و ترنج
فرش‌های لچک و ترنج دارای رنگ‌آمیزی متنوعی هستند به‌گونه‌ای که چشم هر بیننده‌ای را می‌نوازد و غالباً رنگ ترنج و لچک به‌صورت متضاد با بافت زمینه فرش می‌باشد، تا زیبایی آن بیشتر به چشم بیاید. درصورتی‌که رنگ‌های زمینه فرش به‌صورت روشن باشد، درلچک و ترنج از رنگ تیره استفاده می‌شود و برخلاف آن نیز می‌باشد. درصورتی‌که لچک و ترنج رنگ تیره داشته باشد برای زمینه فرش از رنگ‌های روشن استفاده می‌شود و غالبا برای طرح‌های لچک و ترنج از نقش‌های گل و ساقه استفاده می‌شود. گاهی نیز زمینه فرش به‌صورت ساده می‌باشد که این فرش‌ها به کف ساده معروف می‌باشند. فرش‌های لچک‌ترنج، دارای طرف‌داران زیادی می‌باشد و اصولاً فرش‌های ایرانی با این نام معروف می باشند. یکی از فرش‌های معروف به لچک‌ترنج فرش لچک و ترنج شاه‌عباسی می باشد.
برای شستشوی انواع فرش عتیقه ای می توان از قالیشویی معتبر استفاده کرد.
انواع طرح لچک‌ترنج
طرح‌هایی که برای لچک و ترنج استفاده می‌شود دارای تنوع بالایی می‌باشد که بعضی از آن‌ها عبارت‌انداز
۱- لچک‌ترنج ساده
ساده‌ترین طرحی که برای فرش لچک‌ترنج استفاده می‌شود، طرح لچک‌ترنج ساده می‌باشد و این فرش‌ها به‌گونه‌ای می‌باشند که از لچک برای فرش استفاده نشده و تنها یک ترنج در مرکز فرش بافته می‌شود، گاهی امکان دارد فرش دارای لچک باشد و ترنج نداشته باشد. اما به گونه این فرش‌ها زیبا، نقش نگاری می‌شوند که دارای جذابیت بالایی هستند و غالبا از شاخه‌های ختایی و گل‌های زیبای شاه‌عباسی برای این فرش‌ها استفاده می‌شود.
2- طرح لچک ترنج محتشم
در این طرح بیشتر برای زیبایی لچک از طرح‌های مختلفی استفاده شده و طرح‌هایی که برای اطراف لچک استفاده می‌شود به‌صورت کمانی و یا کنگره‌دار می‌باشد و باعث زیبایی خاصی در اطراف لچک می‌شود .
3- ترنج دندان‌موشی
دراطراف ترنج این‌گونه فرش‌ها به‌صورت دندانه‌دار می‌باشد، به‌همین خاطر به این‌گونه ترنج‌ها، دندان موشی گفته می شود.
4- ترنج هندسی
روش‌هایی که ترنج به‌صورت اشکال هندسی می‌باشد به ترنج هندسی معروف می‌باشند و این ترنج ها دارای گوشه و زاویه هستند و گاهی تنها یک ترنج در وسط فرش استفاده می‌شود یا امکان دارد، چند ترنج کوچک‌تر به‌صورت موازی با یکدیگر و یا به‌هم چسبیده باشند و در امتداد یکدیگر قرار گرفته باشد. این طرح‌ها بیشتر برای نقشه‌های قفقازی استفاده می‌شود و ایده از نقشه‌های عشایری و ایلی گرفته شده است.
۵- ترنج تودرتو
همانگونه که از نام این ترنج پیداست، ترنج‌هایی که در فرش‌ها استفاده می‌شود به‌صورت زاویه‌دار می‌باشند و به‌گونه‌ای در فرش بکار برده شده‌اند که با نقوشی که در زمینه نقش بسته است، تداخل پیدا می‌کند. یعنی طرح ترنج و زمینه فرش به‌صورت ترکیبی می‌باشد به‌همین خاطر به این ترنج تودرتو گفته می‌شود.
۶- ترنج طرح اصفهان
ترنج طرح اصفهان به‌گونه‌ای می‌باشد که در اطراف ترنج از نقش و بندهای اسلیمی استفاده شده است که این نقوش به‌صورت درهم تنیده می‌باشند و به‌گونه‌ای در اطراف ترنج طراحی شده‌اند که به‌عنوان مرز بین ترنج و زمینه فرش می‌باشند و سر ترنج‌هایی که برای این‌گونه فرش‌ها استفاده شده‌است، توسط ساقه به ترنج می‌پیوندد.
فرش لچک ترنج شهرهای مختلف
۱- لچک ترنج هریس
لچکی که برای این‌گونه فرش‌ها استفاده می‌شود به‌صورت اشکال هندسی می باشد وحاشیه اطراف ترنج به‌صورت طرح‌های سماوری می‌باشد. اندازه‌ای که برای این فرش‌ها در نظر گرفته می‌شود در ابعاد مختلفی می‌باشد و ترنج به‌گونه‌ای بر زمینه فرش نقش بسته‌است که قسمت عمده‌ای از زمینه را می‌پوشاند. براساس شکل ترنج، این فرش‌های هریس بنام‌های مختلفی نام‌گذاری می‌شود، نام‌هایی از قبیل حاج عظیمی، صمد خانی، داش خاتون ازین قبیل می‌باشد.
برای شناسایی انواع فرش عتیقه ای می توان از قالیشویی معتبر استفاده کرد.
۲- لچک‌ترنج کاشان
برای لچک‌ترنج کاشان از ترنج های ظریفی استفاده می‌شود و از نقش‌های پرنده در این فرش‌ها زیاد استفاده می‌شود و به دلیل این‌که قالیبافان کاشانی بیشتر طرح‌های فرش‌هایشان به‌صورت لچک‌ترنج می‌باشد، بیشتر افراد لچک‌ترنج را به نام کاشان می شناسند.
۳- لچک‌ترنج مود
مود یکی از روستاهای بیرجند می‌باشد که قالیبافان معروفی دارد. در چهار طرف فرش از لچک استفاده شده و تنها یک ترنج در وسط فرش قرار دارد که برای طراحی آن از گل‌های شاه‌عباسی استفاده شده است.
4- لچک‌ترنج بیجار
این لچک‌ترنج ها، به گونه‌ای طراحی شده‌اند که یک ترنج در وسط فرش بافته می‌شود و دو طرف ترنج از سر سرترنج ها استفاده می شود. این‌گونه فرش‌ها، شباهت زیادی به لچک‌ترنج های کاشانی دارد.
۵ -لچک‌ترنج نهاوند
طرح لچک‌ترنج نهاوند به گونه‌ای می‌باشد که به سادگی قابل‌تشخیص می‌باشد و برای بافت این فرش‌ها از دسته‌گل هایی برای حاشیه فرش استفاده می‌شود که این دسته‌گل ها، به نوارهای حاشیه فرش نیز ورود کرده و به‌صورت تداخلی می‌باشد.
۶- لچک‌ترنج اهر
طرح‌هایی که برای این‌گونه فرش‌ها استفاده می‌شود از طرح‌های قفقازی ایده گرفته و به‌صورت اشکال هندسی می‌باشد. ترنجی که برای این‌گونه فرش‌ها استفاده می‌شود به‌صورت منحنی می‌باشد و دارای سرترنج نیست.
۷- لچک‌ترنج قرچه
اشکالی که در این فرش‌ها به کار برده می‌شود به‌صورت اشکال هندسی می‌باشد. از یک ترنج در مرکز فرش استفاده شده است و حاشیه بین ترنج و حاشیه فرش توسط سرترنج ها پوشیده شده است .
8- لچک‌ترنج مشکین‌شهر
ترنج هایی که برای این‌گونه فرش‌ها بافته می‌شوند، به‌صورت شش‌ضلعی می‌باشند که در یک ردیف قرار داده شده است. زمینه این‌گونه فرش‌ها اصولاً به رنگ سورمه‌ای می‌باشد و برای رنگ ترنج از رنگ قرمز لاکی استفاده می‌شود و تضادی که در بین رنگ‌های این فرش وجود دارد، باعث زیبایی فرش می‌شود.
9- لچک‌ترنج خرم‌آباد
ترنج هایی که برای این‌گونه فرش‌ها بافته می‌شود به گونه‌ای هستند که از سرترنج‌های بزرگ به‌صورت چند طبقه در اطراف ترنج استفاده شده است و فرش دارای لچک می‌باشند و در اطراف لچک ها از طرح‌های خوشه انگور استفاده شده است.
۱۰- لچک ترنج عشایر
برای بافت این فرش‌ها از طرح‌های گل‌دار برای لچک و ترنج استفاده می‌شود و اصولاً ترنج به‌صورت دایره‌ای شکل می‌باشد و دارای دوسر ترنج بزرگ که شبیه گلدان هستند و این گلدان‌ها توسط دسته گل پرشده است. در گوشه‌های فرش ازچهار دسته‌گل استفاده شده است.
۱۱- لچک ترنج کرمان
کرمان نیز دارای قالیبافان حرفه‌ای می‌باشد و یکی از فرش‌هایی که در این شهر زیاد بافته می‌شد، لچک ترنج می‌باشد.
۱۲- لچک‌ترنج افشار
برای ترنج های این‌گونه فرش‌ها از ترنج هایی مانند سه کله، چهار کله، گلدانی، و گل سماور استفاده می‌شود. در واقع این‌گونه فرش‌ها به‌گونه‌ای با تغییر و تحول در لچک‌ترنج شاه‌عباسی بافته می‌شوند.
۱۳- لچک ترنج قشقایی
برای بافت این‌گونه فرش‌ها از طرح ترنج با شکل لوزی استفاده می‌شود و به‌ندرت به شکل‌های دیگر دیده می‌شود. اصولاً از تعداد ترنجی که برای این فرش‌ها استفاده می‌شود و براساس یک قاعده می‌باشد، تعداد ترنج ها باید فرد باشد. یعنی در فرش‌های کوچک از یک ترنج و یا سه ترنج استفاده می‌کنند و در فرش‌های بزرگ، می‌توانند پنج ترنج و یا هفت ترنج و تعداد بیشتر اما به‌صورت فرد استفاده شود.
۱۴- لچک‌ترنج بولوردی
در بافت این‌گونه فرش‌ها نیز از ترنج لوزی استفاده می‌شود اما شکل آن به‌گونه‌ای است که در دو طرف ترنج از سر ترنج استفاده می‌شود و شکل آن خاص می‌باشد. برای فرش‌های بولوردی در سایز کوچک از یک ترنج استفاده می‌شود و برای ابعاد بزرگ‌تر آن پنج ترنج استفاده می‌شود.
فرش‌های معروف لچک ترنج
فرش‌های معروف ایرانی در دوره صفویه، رونق زیادی پیدا کرد. زیرا پادشاهان این دوره علاقه زیادی به فرش‌های دست‌بافت داشته و تلاش‌های فراوانی در دوره صفویه، برای رونق بافت فرش انجام شده است و از فرش‌های معروف دوران صفویه می‌توان
۱- فرش لچک ترنج اردبیلی
یکی از فرش‌های معروف، قالی اردبیلی می‌باشد که این قالی در دوره صفویه بافته‌شده و به دلیل طرح‌های زیبایی که دارد شرکتی به نام زیگلر که در زمینه صادرات فرش فعالیت داشته، این فرش را به موزه ویکتوریا- آلبرت واقع در لندن فروخته است. طرح این قالی به‌گونه‌ای می‌باشد که یک ترنج بزرگ در وسط فرش استفاده شده و در اطراف ترنج، شانزده سرترنج استفاده شده‌است و برای لچک‌های فرش از نقش یک‌چهارم ترنج استفاده شده و در چهار طرف فرش به کار برده شده است. در واقع این فرش درابتدا برای آرامگاه شیخ صفی‌الدین بافته‌شده است.
۲- فرش موج دریا
این فرش نزدیک به سی دهه پیش بافته شده است و همانگونه که از نام این فرش پیدا می‌باشد، موج دریا به گونه‌ی زیبا در فرش طراحی شده است و دارای طرح بسیار متمایز می‌باشد. در این فرش از ترنج بسیار بزرگ در مرکز فرش استفاده شده است و در قسمت‌های بالا و پایین از سرترنج هایی استفاده می‌شود که مانند تصاویر کشتی که در دریا می‌باشد، طراحی شده اند.
۳- فرش چلسی
فرش چلسی یکی از زیباترین فرش‌های ایران می‌باشد و ابتدا این فرش توسط تجار شهر چلسی خریداری شده و سپس به موزه ویکتوریا و آلبرت در لندن انتقال داده شده است. این فرش‌های دارای دو ترنج می‌باشد که در دو طرف ترنج از سر ترنج استفاده شده و برای طراحی لچک ها از نقش یک‌چهارم ترنج استفاده‌شده است.
۴- فرش لچک‌ترنج بامنظره حیوانات
برای طراحی این فرش از هیچ‌گونه لچکی استفاده نشده است و تنها از یک ترنج در وسط فرش استفاده شده و در اطراف ترنج از منظره حیوانات مختلف به کار برده شده است. این فرش در موزه پولوی پتیزولی، در شهر میلان قرار دارد.
آیا فرش لچک‌ترنج برای هر دکوراسیونی مناسب است؟
طرح‌های فرش لچک‌ترنج به‌قدری زیبا و متنوع هستند که با هر دکوراسیونی هم خوانی دارد و متناسب با دکوراسیون می‌توان از لچک‌ترنج های مختلفی استفاده کرد. فرش لچک‌ترنج دارای اصالت خاصی می‌باشد و نشان‌دهنده آداب و فرهنگ و رسوم یک ملت است و به گونه‌ای می‌باشد که جلوه‌ی هر دکوراسیونی را چشمگیرتر می‌کند. پس با خیال راحت می‌توانید از این فرش‌ها برای چیدمان منزل بهره برده و زیبایی آن را دوچندان کنید. طرح‌های لچک‌ترنج به گونه‌ای می‌باشد که نه‌تنها در کشورمان دارای طرف‌داران زیادی می‌باشد، بلکه طرف‌داران زیادی در کشورهای دیگر نیز دارد. درصورتی‌که با انواع فرش آشنایی داشته باشید، انتخاب فرش برای دکوراسیون منزل، برای شما آسان‌تر می‌باشد و می‌توانید بهترین انتخاب را در کمترین زمان داشته باشید و از خرید خود راضی باشید.
