آیا رژیم کتوژنیک یا کتو جهت لاغری سریع و خروج از استپ یا ثابت ماندن وزن در طول کاهش وزن و درمان چاقی کاربردی دارد؟
رژیم کتوژنیک یا کتو جدیداً جهت لاغری سریع و بیرون آمدن از استپ یا ثابت شدن وزن در رژیم کاهش وزن و درمان چاقی نیز استفاده می شود.
رژیم کتوژنیک یا کتو ، یک رژیم تخصصی با چربی زیاد، پروتئین متوسط و کربوهیدرات خیلی کم است که جهت درمان نوجوانان و برخی بزرگسالان مبتلا به صرع و برخی بیماری‌های دیگر اطلاق میشود. که بتازگی در درمان چاقی و کاهش وزن سریع و یا خروج از استپ وزن مورد توجه قرار گرفته است.
عنوان کتوژنیک به خاطر افزایش تولید اجسامی کتونی در پی این رژیم است. اجسامی کتونی سه ترکیب حاصل از متابولیسم چربی ها هستند که به طور عادی در ادرار دفع می شوند.
سطح بالای غیرطبیعی اجسام کتونی به نام کتوز خوانده می شود و این شرایط هدف رژیم کتوژنیک محسوب می شود. تصور می شود که ایجاد شرایط کتوز به کنترل دفعات و شدت حملات صرعی کمک می کنند هر چند علت این اثر هنوز تا کنون کاملاً شناخته نشده است.
تاریخچه رژیم کتوژنیک
از قدیم این نکته شناخته شده بود که گرسنگی های طولانی مدت برای افراد صرعی نتایج خوبی به دنبال داشته است. کودکان به مدت ۲ تا ۳ هفته با رژیم مایع شفاف تغذیه می‌شدند تا حمله آنها بهبود پیدا کند.
هر چند چنین روزه‌داری به عنوان درمانی طولانی مدت قابل استفاده نبود. در سال ۱۹۲۱ پزشکی در مرکز پزشکی مایو به نام دکتر وایلدر رژیمی برای بیماران صرعی ایجاد نمود که تغییرات بیوشیمیایی در حالت گرسنگی و روزه داری را شبیه سازی نمود؛ شامل کتوز، اسیدوز و کم‌آبی.
رژیم در هر روز ۱۰ تا ۱۵ گرم کربوهیدرات، یک گرم پروتئین به ازای هر کیلو گرم وزن بدن و مابقی انرژی را از محل چربی تامین می کرد. مقدار کالری ۷۵ درصد مقدار توصیه شده روزانه برای وزن بیمار بود و مایعات به ۸۰ درصد مقدار توصیه شده محدود می‌شد.
رژیم وایلدر با دستورالعمل مورد استفاده در مرکز پزشکی جان هاپکینز در حال حاضر هم خوانی دارد. تا اواخر ۱۹۳۰ رژیم کتوژنیک مایو کلینیک جهت درمان بزرگسالان و همچنین کودکان مبتلا به صرع مورد استفاده قرار داشت.
با این حال در سال ۱۹۳۸ اولین داروی ضد تشنج به نام فنی توئین عرضه شد و بسرعت داروهای دیگری نیز به دنبال آن معرفی شدند. در اوایل دهه ۲۰۰۰ حدود ۲۰ نوع داروی ضد تشنج وجود داشت که به مبتلایان صرع داده می‌شد.
بعد از معرفی این داروها افراد کمتر به رژیم کتوژنیک علاقه نشان دادند. بسیاری از پزشکان آن را غیرضروری یا بسیار آزاردهنده ارزیابی کردند. تعداد بیمارستان‌هایی که از آن به عنوان درمان صرع استفاده می کردند به شدت کاهش یافت. در حالی که بسیاری از پزشکان آن را به عنوان درمان کلی نگر یا حتی درمان جایگزین برای صرع مورد توجه قرار می‌دهند.
علاقه مندی ها در خصوص رژیم کتوژنیک در اواسط ۱۹۹۰ دوباره اوج گرفت. زمانی که پدر یک کودک دوساله مبتلا به تشنج که کودک او هیچ کدام از درمان‌های دارویی یا جراحی پاسخ نداده بود، در یک منبع پزشکی در خصوص این رژیم به اطلاعات پیدا نموده بود و کودک خود را تحت رژیم کتوژنیک قرار داد و نتایج بسیار خوبی گرفت.
تشنجهای پسر او قطع شد و او توانست داروهای مورد استفاده را کنار بگذارد. پدر این کودک بعدها بنیاد چارلی را تأسیس کرد که اطلاعات و توصیه هایی در خصوص رژیم کتوژنیک برای والدین، رژیم شناسان و سایر متخصصین سلامت فراهم می نمود.
از ۱۹۹۴ این رژیم مورد پذیرش عمومی پزشکان قرار دارد و در حدود ۴۰ کشور در سراسر دنیا برای درمان صرع کودکان استفاده می شود. حتی هزینه رژیم توسط اکثر بیمه های ایالت متحده آمریکا پوشش داده می شود.
توصیف رژیم سنتی کتوژنیک (دستورالعمل جان هاپکینز )
رژیم کتوژنیک مورد استفاده در مرکز صرع کودکان جان هاپکینز عموماً به عنوان رژیم سنتی و کلاسیک صرع شناخته میشود. دستورالعمل عادی برای کودکان بین ۳ تا ۱۲ ساله چهار قسمت چربی به یک قسمت مجموع پروتئین و کربوهیدرات است.
نوزادان و نوجوانان معمولاً با نسبت ۳ به یک شروع می کنند. بیماران ممکن است نسبت‌هایی بین ۲.۵ به یک تا پنج به یک نیاز داشته باشند. این نسبت ها به مرور بعد از شروع رژیم تنظیم دقیق می شوند.
آماده سازی
مهمترین جنبه آماده سازی برای رژیم کتوژنیک تصمیم‌گیری در خصوص مفید بودن آن برای کودک است. اکثر پزشکان ترجیح می‌دهند که اگر کودک از دارو استفاده می کند و دارو در کنترل تشنج های او بدون ایجاد عوارض جانبی شدید موثر است از رژیم استفاده نکنند.
با این حال اگر کودک ۲ یا ۳ داروی ضد تشنج را بدون موفقیت تجربه کرده است یا از مصرف داروها اثرات جانبی جدی متوجه وی است رژیم کتوژنیک شانسی جهت داشتن زندگی طبیعی در اختیار او قرار می‌دهد.
این رژیم در صورتیکه کودک بهانه گیر نباشد و حاضر به پذیرفتن غذاهای غیر از غذاهای عادی باشد مفید خواهد بود. کودک همچنین باید توانایی خویشتنداری نیز داشته باشد زیرا مصرف کردن فقط چند عدد کلوچه یا هرچیز حاوی قند مثل خمیردندان‌ها یا سایر محصولات مراقبت دهانی اثرات رژیم را از بین برده و احتمالاً منجر به تشنج میشود.
دیگر جنبه مهم آماده سازی برای رژیم ، الزام و تعهد اعضای خانواده نیز است. این مسئله نیازمند صرف دقت و توجه قابل ملاحظه‌ای جهت اندازه گیری واحدهای غذایی، آزمایش ادرار کودک در منزل، مراقبت در خصوص عوارض جانبی احتمالی و ایجاد تعادل بین نیازهای کودک صرعی و ترجیحات غذایی سایر اعضای خانواده است.
مهمانی ها و وعده های غذایی تعطیلات آخر هفته و اعیاد، نیازمند توصیه هایی از جانب رژیم شناس هستند تا کودک در کنار رعایت رژیم غذایی خود و ادامه درمان، از وعده های غذایی این ایام خاص به همراه دوستان خانواده لذت ببرد.
روزه داری اولیه در رژیم کتوژنیک
رژیم سنتی کتوژنیک با ۲۴ تا ۴۸ ساعت روزه‌داری اولیه شروع میشود. که به دنبال آن چند روز بستری در بیمارستان هم اضافه می شود.
تا از این طریق سنجش مایعات بدن یک کودک مقدور گردد و عوارض جانبی احتمالی مورد بررسی قرار گیرد. دلیل این رزوه داری، اجبار بدن به اتمام ذخایر گلوکز و شروع به سوزاندن چربی ها به عنوان منبع انرژی است.
غذاهایی که به دنبال مرحله روزه‌داری به کودک داده میشود نیز برای ادامه مرحله سوزاندن چربی ها طراحی شده اند، که از طریق فراهم ساختن انرژی کمتر از نیاز روزانه و ارائه ۸۰ درصد از آن به شکل چربی به انجام می رسد.
پیش از آمدن به بیمارستان غذای روزانه کودک در سه روز متوالی ثبت میشود که این امر به پزشک این امکان را می دهد تا میانگین دریافت انرژی روزانه کودک را جهت طراحی رژیمی برای تامین نیازهای رشد کودک ارزیابی نماید.
هدف حفظ شاخص توده بدن کودک در حوالی صدک ۵۰ است. میزان پروتئین فراهم شده در رژیم غذایی بر مبنای سن کودک، عملکرد کلیوی و عامل استرس تعیین می شود.
وقتی کودک در بیمارستان به سر می‌برد یک برنامه چهار روزه آموزش برای کمک به درک رژیم و انجام تمریناتی جهت آماده‌سازی وعده های غذایی و همچنین پایش کودک ارائه میشود. این داستان شاید برای کسانی که رژیم کتوژنیک را جهت لاغری بکار می برند جدید باشد.
برنامه زمانبندی جان هاپکینز برای بستری کودکان در بیمارستان به شرح زیر است :
یکشنبه شب قبل از ورود و پذیرش دربیمارستان: شروع روزه‌داری کودک در منزل از غروب؛
روز اول دوشنبه پذیرش دربیمارستان، ادامه روزه داری، محدودیت دریافت مایعات، پایش قند خون هر ۶ ساعت یکبار.
روز دوم سه شنبه؛ به کودک برای شام مخلوط زرده تخم مرغ و شیر به میزان یک سوم کالری مصرفی رایج در شام داده میشود. تست قند خون متوقف میشود. از والدین خواسته می شود تا میزان اجسام کتونی در ادرار را بررسی کنند. مقادیر کتونی در صورتی که رژیم به طور صحیح کار کند باید بین ۸۰ تا ۱۶۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد.
روز سوم چهارشنبه؛ صبحانه و ناهار مخلوط شیر و زرده تخم مرغ به میزان یک سوم کالری مصرفی رایج فرد در این وعده ها و برای شام مخلوط به دوسوم کالری مصرفی معمول فرد افزایش پیدا می‌کند.
روز چهارم پنجشنبه؛ صبحانه و ناهار به میزان دوسوم کالری مصرفی از همان مخلوط. شام برای اولین بار به کودک وعده کتوژنیک غیر از مخلوط شیر و زرده تخم‌مرغ داده میشود.
روز پنجم؛ به بعد از یک صبحانه کامل کتوژنیک نسخه تجویزی به کودک دوباره بازنگری میشود. برنامه مراجعات بعدی تنظیم میشود و کودک ترخیص می گردد.
برخی برنامه های بیمارستانی الزامی برای روزه‌داری در ابتدای برنامه ندارند. برنامه‌های مراجعه مجدد کودک در فواصل سه ماهه و برای نوزادان در فواصل یک ماهه تنظیم میشود.
کودک باید مکمل مولتی ویتامین و مواد معدنی به خصوص کلسیم در حین رعایت رژیم کتوژنیک مصرف کند. داروهای ضد تشنج معمولاً در اول رژیم پیدا می کنند.
ولی در صورت پاسخ دهی مناسب کودک به رژیم داروها با مقدار پایین تر انتخاب می شوند و احتمال قطع آنها وجود دارد.
برنامه نمونه؛ یک برنامه نمونه از ۱۵۰۰ کالری برای کودکی که طبق رژیم کتوژنیک استاندارد ۴ به ۱ به شرح زیر است:
صبحانه: تخم مرغ و سوسیس مخلوط خامه و کره زده شده یک عدد سیب زمینی
میان وعده: کره بادام زمینی به همراه کره معمولی
ناهار: سالاد تن ماهی با کرفس، مایونز، خامه زده شده به همراه کاهو
میان وعده: ماست کتو (ماست به همراه خامه زده شده، توت فرنگی و شیرین کننده های مصنوعی)
شام: چیزبرگر با کاهو و لوبیا سبز
میان وعده:کاسترکتو تهیه شده با خامه زده شده تخم‌مرغ و وانیل شیرین نشده
برنامه های کامپیوتری برای کمک به والدین و رژیم شناسان وجود دارد که با احتساب ترجیحات غذای کودک برنامه های غذایی مناسب رژیم کتوژنیک را ارائه می‌کند.
اتمام:
برنامه کتوژنیک یک برنامه طولانی مدت است ولی استفاده نامحدود در کودک طراحی نشده است. اکثر کودکانی که به طور مناسبی به رژیم پاسخ دهند حدود ۲ سال روی رژیم باقی می مانند.
رژیم نباید به یکباره قطع شود و از این رو اکثر پزشکان به والدین توصیه می‌کنند که به مرور غذاهای عادی برنامه غذایی کودک افزوده شود تا مشاهده شود آیا حملات تشنجی تحت کنترل هستند یا خیر.
رژیم کتوژنیک بیمارستان سانجی پایک
این رژیم مدلی از رژیم کتوژنیک است که در بیمارستانی در کره برای کودکان شرقی ایجاد شده است که رژیم غذایی آن به طور عادی چربی کمتری از رژیم غذایی غربی دارد. این رژیم نیازمند روزه داری مرحله اول نیست و رژیم غذایی پرچرب را به مرور اضافه می‌کند.
هرچند مثل رژیم جان هاپکینز نسبت چربی به پروتئین و کربوهیدرات ۴ به ۱ است. گزارش شده است که نسبت موفقیت در رژیم معادل رژیم جان هاپکینز است.
